4. ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΙ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΕΣ ΤΕΝΟΡΟΙ.

ΑΛΕΚ ΣΚΟΥΦΗΣ  O Αιγυπτιώτης Τενόρος.

Άρθρο Ν. ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗ

Ο Άλεκ Σκούφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια στις 23/3/1886. Γόνος της παλαιάς αθηναϊκής οικογένειας Σκούφου – ο Γ. Σκούφος είχε διατελέσει Δήμαρχος Αθηναίων – ήταν γιος του διπλωματικού Ιωάννη Σκούφου (πρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια) και της κόρης του Νικολάου Αμπέτ, κι αδελφός της Αικατερίνης Τρεχάκη, της Φροσύνης Κατσαρού και της Μ. Χωρέμη.

Τις πρώτες του σπουδές έκανε στη Σχολή Ιησουϊτών, ενώ παράλληλα μαθήτευσε στη Φιλαρμονική Σχολή Αλεξανδρείας. Κατόπιν πήγε σε Ιταλία και Γαλλία, όπου σπούδασε μουσική, στην οποία είχε κλίση από μικρός, ενώ παράλληλα επιδόθηκε στην ποίηση και τη λογοτεχνία, εκδίδοντας στο Παρίσι ποιητικές συλλογές, καθώς και το μυθιστόρημα ¨Χρυσόψαρο¨.

Επί πολλά χρόνια έδινε συναυλίες στην Αίγυπτο και στην Ευρώπη, διακρινόμενος κυρίως στο ρόλο του ¨Ριγολέττου¨ στην Όπερα του Μόντε Κάρλο, παίζοντας στο πλευρό του Καρούζο. Χαρακτηριστικά, το Γενάρη του 1917 ο αλεξανδρινός ¨Ταχυδρόμος¨ έγραφε : ¨Πολύς λόγος γίνεται εν Ευρώπη περί του Έλληνος συμπολίτου μας καλλιτέχνου Αλεξάνδρου Σκούφου, βαρυτόνου μελοδράματος, του οποίου πολλάς επιτυχίας ανέγραψαν το παρελθόν έτος αι θεατρικαί εφημερίδες του Μιλάνου. Ήδη η παρισινή εφημερίς ¨Θέατρον και Μουσική¨ αναγράφει νέας επιτυχίας του Σκούφου εις τον Ριγολέττον, ον έπαιξε εις το Μόντε Κάρλο το 1915 μετά του διασήμου τενόρου Καρούζο. ¨Αι τελευταίες παραστάσεις – γράφει η εφημερίς – απεκάλυψαν εις τον θεατρικόν κόσμον το όνομα του βαρυτόνου Αλεξάνδρου Σκούφου, νεαρού μαθητού του Άραμι. Ο νεαρός βαρύτονος προσέδωκεν εις τον ρόλον του γελωτοποιού χαρακτήρα τοσούτον τραγικού μεγαλείου και πνευματικής φαντασίας συνδυαζομένης με τόσην τελειότητα φωνής, ώστε επεβλήθη εις το κοινόν και εις το πλευρόν ακόμη του διασήμου Καρούζο¨. Εις τον αυτόν ρόλον, ο κ. Σκούφος ήρατο πραγματικόν θρίαμβον εις το Μέγα Θέατρον της Λυών, τουθ΄ όπερ θα ευχαριστήση πολύ όχι μόνον τους φίλους του, αλλά και εκείνους οι οποίοι δεν γνωρίζουσιν εν τω Σκούφω ειμή τον γλυκύν ποιητήν των ¨Πρασίνων Κληματίδων¨ και των ¨Ολυμπίων¨.

Κατόπιν πήγε στην Αθήνα, όπου διορίστηκε καθηγητής του Ελληνικού Ωδείου, συνεργαζόμενος με τον Δ. Μητρόπουλο, αλλά δεν έμεινε για πολύ, ξαναπήγε στην Αλεξάνδρεια και κατόπιν στο Παρίσι, όπου έμεινε ως το τραγικό τέλος της ζωής του.

Περνώντας λοιπόν τη ζωή του μεταξύ Αιγύπτου και Γαλλίας, συμμετείχε αφιλοκερδώς σε διάφορα φιλανθρωπικά κονσέρτα, όπως αυτό του Καλομοίρη στην Αλεξάνδρεια του 1920-22, στο οποίο όπως αναφέρεται ¨αληθώς είχε φανή υπέροχος, είχε τόσο πολύ εμβαθύνει στα νεοελληνικά έργα, είχε τόσο τέλεια αποδώσει και χρωματίσει τον Ελληνικό ρυθμό, που ολόκληρο το ακροατήριο υπό το κράτος δονιστικής συγκινήσεως εξέσπασε σε φρενητικά χειροκροτήματα¨. Ας σημειωθεί πως το ¨φόρτε¨ του ήταν ¨Ο γέρο Δήμος¨. Στη δε αλεξανδρινή ¨Αλάμπρα¨ το Δεκέμβριο του 1920 απέδωσε και πάλι το Ριγολέττο, ρόλος που όπως έλεγαν πολλοί τότε του ταίριαζε και οπτικά, αφού είχε μία ατροφία στο δεξί του πόδι.

Τον συναντάμε όμως και στην Αθήνα, είτε στο θέατρο ¨Κεντρικόν¨ το Μάρτη του 1927 σε συναυλία με έργα του Σαμάρα υπό τη διεύθυνση του Δ. Μητρόπουλου, είτε προσκεκλημένο σε ¨ταράνσεν-πάρτυ¨ του ζεύγους Μακκά, είτε ως δάσκαλο της μετέπειτα σπουδαίας ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη, την οποία σε νεαρή ηλικία είχε προτρέψει να ακολουθήσει καριέρα πριμαντόνας.

Έχοντας, όπως αναφέρει ο Τίμος Μαλάνος, ¨τις ροπές του Καβάφη, όχι όμως και την σύνεση εκείνου¨, αν και ήταν φίλοι, συναναστρεφόταν τις νύχτες νεαρούς της Μονμάρτης, με αποτέλεσμα στις 25/3/1932 να βρεθεί στο διαμέρισμα του, επί της οδού Ρώμης 97 πλησίον του σταθμού Σαιν Λαζάρ, άγρια δολοφονημένος. Οι εφημερίδες της εποχής αναφέρονται σε μακρά και άγρια πάλη με το δολοφόνο του, που φαίνεται πως γνώριζε καλά και ο οποίος του επέφερε στο μέρος της καρδιάς πολλά πλήγματα με στιλέτο, ενώ ο λαιμός του αποκόπηκε με ξυράφι. Οι αρχές διεξήγαγαν μεγάλη έρευνα, συμπεραίνοντας πως ο σκοπός της επίθεσης ήταν η κλοπή – ο Σκούφης ήταν ευκατάστατος και οικονομικά ανεξάρτητος –  αφού μετά το φόνο αφαιρέθηκαν από το σπίτι πολλά κοσμήματα σεβαστής αξίας. Τελικά, ο δράστης δεν βρέθηκε ποτέ…

Λίγο μετά το θάνατο του, ο φίλος του Γ. Πιερίδης, έγραφε μεταξύ άλλων : ¨Τ΄ αλεξανδρινά πεζοδρόμια θυμούνται ακόμα τον χτύπο του μπαστουνιού του. […] Ο θόρυβος του μπαστουνιού του, ο μοναδικός, προμηνούσε τον ερχομό του. […] Και χωρίς το δυστύχημα του ποδιού του, ο Σκούφης ήταν κάποιος. Μια φυσιογνωμία. Στην Αλεξάνδρεια, στην Αθήνα, στο Παρίσι, αδιάφορο. Η προσωπικότης του δεν έσβυνε μέσα στα μεγάλα κέντρα, έστω κι αν περιτριγυριζόταν εκεί από πλήθος παράξενων, δυνατών, πρωτότυπων τύπων. Ο Σκούφης ήταν ο Σκούφης, κι ούτε να τον σβύσουν, ούτε να τον συγχύσουν με άλλον ήταν δυνατό. Ο νους του ; Η ψυχή του ; Ο χαρακτήρας του ; Μια κυψέλη αντιθέσεων ! Το παιδί και ο άνδρας, ο Μεφιστοφελής και ο Άγγελος, ο πολιτισμένος και ο βάρβαρος, ο καλός κι ο κακός, ο είρων και ο σοβαρός, ο φίλος και ο εχθρός. Όλοι συζούσαν μέσα του και δύσκολα να ξεχωρίση κανείς το στοιχείο εκείνο που υπερτερούσε. Ο ίδιος καλά-καλά δεν ήξερε. Σε κάποιο ποιήμα του ¨Ταυτότης¨, μεταφρασμένο από τον κ. Π. Γνευτό λέει : ¨Ποια περασμένα, ω Αίμα μου, στα βάθη μου δεν κρύβω / Και πια δεν έχουν σωριαστή στις φλέβες μου φαρμάκια / Και νοιώθω μες΄ το είναι μου την ώρα που δακρύζω / Να ζωντανεύουνε νεκροί που εγώ δεν τους γνωρίζω¨. […] Μια ώρα συναναστροφής με τον Άλεκ, όταν είχε κέφι, ήταν πανηγύρι, πνευματικό γλέντι. Γούστο, τάλαντο, εξυπνάδα, άστραφταν σαν πολύτιμη πέτρα στον ήλιο. […] Και ο πιο έξυπνος αντίπαλος προτιμούσε να σωπάση και ν΄ απολαύση τον Άλεκ. Τ΄ ανέκδοτα του, δροσερά, ανοιχτά, ¨πικάντικα¨, τσουχτερά, ήταν απόσταγμα της ζωής που πέρασε στις τρεις πόλεις. […] Η Αλεξάνδρεια δεν θα τον ξαναδή. Και ο ρυθμικός χτύπος του μπαστουνιού του είναι πλέον μια ανάμνησις […]¨.

Τελευταία, μα σημαντική, ήταν η μετά θάνατον πράξη του ανοίγματος της διαθήκης του, μια διαθήκη που αξίζει να αναδημοσιευτεί, αφού τελικά χαρακτηρίζει τον καλλιτέχνη, τον άνθρωπο, τον Αιγυπτιώτη :

¨Δια αυτής ορίζει, το καθαρόν υπόλοιπον της ευρεθησομένης κινητής περιουσίας του, μετ΄ αφαίρεσιν των εξόδων και τελών, και αφού δοθούν 100 λίραι εις τον υπηρέτην του Άλυ Ιντρίς, διανεμηθή εις ίσα μέρη μεταξύ των ανεψιών του Δεσποίνης και Ιωάννας Π. Τρεχάκη, Μικέ και Ιωάννου Κ. Χωρέμη και Γ.Μ. Κατσαρού. Διαχειριστήν της ακινήτου περιουσίας του, συγκειμένης εκ του γωνιαίου κτιρίου της διασταυρώσεως των οδών Σταμπούλ και Τουσούν, αφήνει την Κοινότητα Αλεξανδρείας, με τας εξής υποχρεώσεις : 1] Εκ των εισοδημάτων ταύτης να εξοφληθή, εάν μέχρι του θανάτου δεν έχη εξοφληθή, χρέος του εις την Λαντ Μπανγκ οφ Ήτζυπτ. 2] Εκ του υπολοίπου να δίδωνται κατ΄ έτος εις την αδελφήν του Αικατερίνην Παντιά Τρεχάκη 250 λίραι. 3] Να διατίθενται κατ΄ έτος ανά 200 λίραι δι΄ ανωτέρας σπουδάς επί τριετίαν : α) Ενός νέου και μιας νέας αποφοίτων των Κοινοτικών Σχολών Αλεξανδρείας, οίτινες θα ήθελον να σπουδάσουν Φιλολογίαν ή οιανδήποτε άλλην επιστήμην πλην του Δικαίου, εις Πανεπιστήμια της Ευρώπης. β) Ενός μαθητού του Εθνικού Ωδείου Αθηνών, στελλόμενου επί τριετίαν εις Παρισίους, Βερολίνον ή Μιλάνον. Η διαθήκη ορίζει τον τρόπον, καθ΄ ον θα εκλέγωνται οι μαθηταί ούτοι. Το προς την Καν Π. Τρεχάκη κληροδότημα είναι τελείως προσωπικόν. Μετά θάνατον ταύτης, αι κατ΄ έτος 250 λίραι ορίζει όπως διατίθενται (επί τριετίαν) προς τελειοποίησιν σπουδαστού της εν Αθήναις Σχολής Καλών Τεχνών, κατά προτίμησιν γλύπτου ή ζωγράφου. Μετά την εξόφλησιν του προς την Λαντ Μπανγκ χρέους του, ο διαθέτης ορίζει όπως η Κοινότης λαμβάνη εκ των περισσευόντων εισοδημάτων 200 λίρας κατ΄ έτος και διαθέτη ταύτας κατ΄ εκλογήν υπέρ ενός των ιδρυμάτων της¨.

Ας σημειωθεί, πως ο αποκλεισμός της Νομικής από τη διαθήκη του ¨δύναται να εξηγηθή εκ του γεγονότος ότι ο Άλεκ αρκετάς πικρίας εδοκίμασεν εις την ζωήν του εξ υποθέσων, αίτινες είχον σχέσις με την νομικήν επιστήμην και συναφώς ωμίλει εις τους φίλους του¨…

 

Πηγές : Τ. Μαλάνος ¨Αναμνήσεις ενός Αλεξανδρινού¨, Αθήνα 1971, σ.σ 88-91 – ¨Κ.Π. Καβάφης : Ο γέρος της Αλεξάνδρειας¨, Βόλος 1996, σ. 2 – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 4-17/1/1917, 2-15/12/1920, 3-16/3/1922, 26/3/1932, 28/3/1932, 29/3/1932, 31/3/1932, 4/4/1932, 5/4/1932 – ¨Σκριπ¨, Αθήνα 29/3/1927 – ¨Μπουκέτο¨, Αθήνα 19/9/1926 – http://www.ekalexandria.org (22/11/2016) – http://www.elenipapadaki.blogspot.gr (22/11/2016)

 

 

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ.

 

¨Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω

τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,

τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν¨.

 

Άρθρο Ν. Νικηταρίδη

Ήδη από το 1930 ο Καβάφης είχε αρχίσει να έχει προβλήματα με το λάρυγγα του. Το 1932 οι ενοχλήσεις πληθαίνουν και οι Αλεξανδρινοί γιατροί διαγνώνουν καρκίνο. Έτσι, αρχές καλοκαιριού ταξιδεύει στην Αθήνα για θεραπεία. Εκεί, βρίσκει το κουράγιο και συναντά διάφορους Αθηναίους λογίους, μεταξύ των οποίον και τον Θεοτοκά στο ξενοδοχείο ¨Κοσμοπολίτ¨, όπου είχε καταλύσει. Εκείνος αργότερα θυμάται : ¨Ήταν ένα ανθρώπινο ερείπιο, αλλά επιβλητικό¨…

Στα τέλη Αυγούστου το καϊρινό ¨Φως¨ γράφει : ¨Κατά τας αθηναϊκάς συναδέλφους ο Αλεξανδρινός ποιητής κ. Κ.Π. Καβάφης, ο οποίος ως γνωστόν είχεν υποστεί θεραπείαν του λάρυγγος εις το νοσοκομείον του Ερυθρού Σταυρού, αναρρώσας εξήλθεν αυτού. Ο κ. Καβάφης θα παραμείνη επί χρονικόν τι διάστημα εις Κηφισσιάν, θα αναχωρήση δε κατόπιν επιστρέφων στην Αλεξάνδρεια¨. Τελικά, του γίνεται τραχειοτομία. Ο ποιητής δεν μπορεί να μιλήσει πια. Σημειώνει σε χαρτί μονάχα ότι χρειάζεται. Και στα τέλη Οκτωβρίου το ¨Φως¨ επανέρχεται : ¨Κατά τηλεγραφήματα εξ Αθηνών ο Αλεξανδρινός ποιητής κ. Καβάφης μετά τρίμηνον διαμονήν εν Αθήναις, όπου υπέστη επιτυχή εγχείρησιν εις τον φάρυγγα, ανεχώρησεν εξ Αθηνών επανακάμπτων εις Αλεξάνδρειαν¨, ενώ ο αλεξανδρινός ¨Ταχυδρόμος¨ στις 24 Οκτωβρίου μεταξύ άλλων αναφέρει : ¨Αναχωρών σήμερον εξ Αθηνών, φθάνει μεθαύριον εις την αγαπημένην του Αλεξάνδρεια ο επί μήνας απουσιάσας εντεύθεν ποιητής Καβάφης. […] Ευτυχώς επιστρέφει με βελτιωμένην αισθητώς την υγείαν του. Την παρελθούσαν εβδομάδα ο κ. και η κ. Ουράνη, καλοί του ποιητού φίλοι και εκτιμηταί, έδωκαν προς τιμήν του φιλικήν αποχαιρετηστήριον δεξίωσιν, εις ην είχον κληθή πολλοί διαννοούμενοι. Κατ΄ αυτήν ο μουσουργός κ. Μητρόπουλος έπαιξεν εις το πιάνο και ετραγούδησε δέκα ποιήματα του Καβάφη, τολμηράς τεχνοτροπίας, κάθε εν των οποίων, όπως εξήγησεν ο ίδιος, έχει ως βάσιν ένα διαφορετικόν αρχιτεκτονικόν μουσικόν σχέδιον. Τα κομμάτια αυτά, τα οποία κατεχειροκροτήθηκαν, ο κ. Μητρόπουλος τα εχαρακτήρισεν ως ¨δέκα καλλιτεχνικούς μαθηματικούς υπολογισμούς με ήχους και λόγια¨.

Ο Καβάφης επιστρέφει στην πόλη του Αλεξάνδρου και ο ¨Ταχυδρόμος¨ σημειώνει : ¨Οι πολυπληθείς φίλοι και θαυμασταί του αλεξανδρινού ποιητή είδον αυτόν επιστρέφοντα […]. Αι εντυπώσεις του κ. Καβάφη εκ της ελληνικής πρωτευούσης είναι πράγματι ενθουσιώδεις […]. ¨Εγνώριζον, βεβαίως, ότι έχω πολλούς φίλους του έργου μου εις την Ελλάδα, αλλά δεν ανέμενον τόσους, όσους παρήλασσαν εις το ξενοδοχείον όπου κατέλυσα¨, μας είπε μεταξύ άλλων. ¨Ιδίως μεταξύ των νέων, αλλά και μεταξύ των μεσηλίκων λογοτεχνών, δεν αριθμώ ολιγωτέρους¨.

Η θεραπεία τελικά δεν απέδωσε… Στο κρεβάτι γράφει τους τελευταίους του στίχους… ¨Εις τα περίχωρα της Αντιόχειας¨… Στις αρχές Απριλίου μεταφέρεται στο Ελληνικό Νοσοκομείο Αλεξανδρείας, κοντά στο σπίτι του. Το Σάββατο 29 Απριλίου 1933, ανήμερα των γενεθλίων του, παθαίνει συμφόρηση και πεθαίνει στις 2 τα ξημερώματα. Λίγο αργότερα, ο ζωγράφος Ν. Γώγος μαζί με τον γλύπτη Θωμόπουλο πήγαν στο νοσοκομείο και πήραν τη νεκρική του μάσκα. Το απόγευμα γίνεται η κηδεία του στον Άγιο Σάββα και το ¨Φως¨ περιγράφει : ¨Παρέστη ότι η Αλεξάνδρεια έχει καλόν εις σκέψιν και τέχνην. Ο Γεν. Πρόξενος κ. Σκέφερης μετά του υποπροξένου κ. Καψαμπέλη, οι κ.κ. εφέτης Βρυάκος, Λεοντής, δικηγόρος Σαράτσης, Λιάτσης, Τήνιος, ιατρός Σαράφης, Νομικός, δικηγ. Περίδης και κα, Γκίκας, Β. Παυλίδης υποδιευθ. Εθν. Τραπέζης, ζωγράφος Γώγος, Πολ. Μοδινός, ιατρός κα Τουρτούλη-Ράμου, Ν. Μεταξάς διευθυντής της Βιβλιοθήκης, Γρ. Σαρρής, Ιω. Βαλλινάκης, ιατρός Γεωργίου, Δημ. Θωμόπουλος, ζωγράφος Ιω. Μηταράκης, Ανατολέας, Ν. Τριανταφυλλίδης, Αλ. Σεγκόπουλος και κα, ιατρός Καρόπουλος, Κ.Ν. Κωνσταντινίδης, δικηγ. Βίκ. Σμυρνιάδης, Αλιθέρσης, Τίμος Μαλάνος, αρχιτέκτων Νικολαΐδης, Γ. Λεχωνίτης, Γρ. Σαρκισιάν, Γαστών Ζανανίρη, μηχ. Αρκουδάρης, Αριστάρχης Διευθ. Νοσοκομείου, Γερογιάννης και άλλοι. Μετά την νεκρώσιμον ακολουθίαν, της οποίας παρέστη ο Άγιος Τριπόλεως, ο Γενικός Πρόξενος κ. Σκέφερης ωμίλησε καταλλήλως. Εις το νεκροταφείον, όπου ανέμενε πολύς κόσμος, απεχαιρέτισε τον νεκρόν ο κ. Λεοντής¨.

Την ίδια μέρα, ο ¨Αρίστο¨ καταθέτει μερικές σκέψεις του στον ¨Ταχυδρόμο¨ : ¨[…] Η Αλέξάνδρεια έχασε με τον θάνατον του τον διανοητικώτερο της άνθρωπο. Διότι για μένα ο Καβάφης δεν ετιμούσε ως διανοητικός Έλλην μόνον τον Ελληνισμό της πόλεως αυτής, ετιμούσε και ολόκληρη την πόλι. […] Είχε συνηθίσει, χρόνια πολλά, να ζη διανοητικά ανάμεσα στο χομ του. Αυτό τον ενέπνεε. Σ΄ αυτό είχε κανείς ολόκληρο τον εγκέφαλο του. Δια τούτο ακριβώς και στο σπίτι του εφρόντιζαν όλοι να δουν τον Καβάφη. Στο δρόμο, στο καφενείο, στο εστιατόριο, ο ποιητής δεν ήτο ο ίδιος. […] Σ΄ αυτό σας μιλούσε αριστοτεχνικά, επάνω σε όλα τα θέματα… Ποίησις, ιστορία, φιλοσοφία, αρχαιολογία, καλλιτεχνία, πατριδολογία – ο Καβάφης ήτο αρκετά εθνικόφρων –  κοινωνιολογία, ήσαν όλα θέματα επάνω εις τα οποία μιλούσε, με γνώσιν πολλήν και με κομψότητα. Η ιστορική του ιδίως μνήμη ήτο κάτι το επίφθονον, αλλά το ίδιο και η διαύγεια του. […] Μέσα σ΄ ένα κύκλο ευρύ, ο Καβάφης ήτο ο διδάσκαλος. Οικοδεσπότης αφ΄ ενός, ευρυμαθέστατος αφ΄ ετέρου. Υπήρχαν στιγμές που η ¨εριντισιόν¨ του κατέπλησσε. Γι΄ αυτό και από το σπίτι του προχθεσινού νεκρού επέρασαν άνθρωποι εκλεκτότατοι και μάλιστα απ΄ το εξωτερικό. […] Με τον θάνατον του, εχάθηκε, φευ !, και η διανοητικώτερη γωνιά της Αλεξανδρείας […]. Ο Καβάφης έγραψε ελάχιστα και μόνο ποιήματα. Αλλ΄ είπε πολλά. Η δύναμις του ήτο η διαλεκτικότης του, το ακρόαμα της ¨εριντισιόν¨ του. Και να σκεφθή κανείς, ότι ο άνθρωπος αυτός απέθανε άλλαλος !…¨.

Την επόμενη μέρα, η πεζή πραγματικότητα επιστρέφει και το ¨Φως¨ γράφει : ¨Η κατοικία του αποβιώσαντος εν Αλεξανδρεία ποιητού Καβάφη εσφραγίσθη υπό του Ελληνικού Προξενείου. Πιστεύεται ότι η κληρονομία αυτού δεν υπερβαίνει τας 5.000 λιρών. Ο Καβάφης δεν εγκαταλείπει άλλους συγγενείς, εκτός των δύο ανεψιών, θυγατέρων των αδελφών αυτού¨.

Κι ο χρόνος περνά… Και στις 11 του Ιούνη λαμβάνει χώρα το 40ήμερο μνημόσυνο του στο ναό του Μπενακείου Ορφανοτροφείου… Κι ο χρόνος περνά… Και στις 22 Ιουνίου πραγματοποιείται το φιλολογικό του μνημόσυνο με πρωτοβουλία του Συλλόγου των Αποφοίτων, μνημόσυνο με διεθνή χαρακτήρα, αφού μεταξύ των εμβριθών ομιλητών υπήρχαν και μέλη των ξένων παροικιών της πόλης. Και την ίδια μέρα, σε άρθρο του ο Α. Λεοντής αναφέρεται στις τελευταίες στιγμές του ποιητή :

¨[…] Όταν έμαθα τες λεπτομέρειες της τελευταίας ημέρας του, είδα πόσον αστήρικτοι ήσαν οι ενδοιασμοί μου και πόσον το πνεύμα αυτό δεν ηττήθηκε, δεν έχασε την υπερηφάνεια, αλλά στάθηκε σε ωραίον ύψος κατά το αντίκρυσμα της μεγάλης στιγμής. Το χαμόγελο δεν τον εγκατέλειψε ούτε λεπτόν. Στους επισκέπτας που ήθελαν να τον εμψυχώσουν, απαντούσε με χειρονομίαν αποχαιρετισμού. Οι γύρω του εσκέπτοντο αν θα έπρεπε να του προτείνουν την ιερά κοινωνία, κανείς όμως δεν τολμούσε. Όλοι εφοβούντο ότι η πρότασις, που θα ισοδυναμούσε με αναγγελίαν οριστικής και αμέσου καταδίκης, θα κατέφερε σκληρότατον τραύμα κατά του ηθικού του. Τέλος, ο ιερεύς του Νοσοκομείου απεφάσισε να του υποδείξη δειλά την ανάγκη της μεταλήψεως, ο δε Καβάφης, αφού τον είδε με το διαπεραστικό βλέμμα του επί ολίγα δευτερόλεπτα, ένευσε καταφατικά. Προς αποφυγήν συγκινήσεως, ο ιερεύς ηθέλησε να κρύψη το δισκοπότηρον κατά την στιγμήν της κοινωνίας, ο ετοιμοθάνατος όμως, εξακολουθών να έχη πλήρη διαύγειαν πνεύματος, εζήτησε με εκφραστικήν χειρονομίαν την εμφάνισην του ιερού σκεύους. Εκοινώνησε με κατάνυξιν, αλλά με απόλυτον ψυχραιμίαν, κατόπιν ύψωσε και τα δύο χέρια και με το βλέμμα προς τα άνω εφάνη ότι προσηύχετο. Έπειτα εμειδίασε προς όλους τους γύρω και έκλεισε τους οφθαλμούς. Τους ήνοιγε κάθε λίγο και εχαμογέλα στους παρακολουθούντας την επιθανάτο αγωνία, έθετε την παλάμη στην καρδία για να εξακριβώση τους παλμούς της, το χέρι στο μέτωπο για να βεβαιωθή για την εγκεφαλική λειτουργία και διαβεβαίωνε με χειρονομίες και χαμόγελο τους άλλους, ότι ακόμα όλα πηγαίνουν καλά, έως ότου έκλεισε τέλος τα μάτια για να μην τα ανοίξη πια στο φως της ημέρας. Έτσι απέθανεν ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης […]¨.

 

Πηγές : ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 24/10/1932, 4/11/1932, 1/5/1933, 9/6/1933 – ¨Φως¨, Κάιρο 22/8/1932, 24/10/1932, 1/5/1933, 2/5/1933, 22/6/1933

 

 

Αριστείδης Βαλασόπουλος – Ο Σπαρτιάτης Αιγυπτιώτης Αρχίατρος.

 

 Άρθρο Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗ

Ο Αριστείδης Βαλασόπουλος γεννήθηκε στη Σπάρτη το 1854. Έφηβος πήγε στην Αλεξάνδρεια, μένοντας με τον ετεροθαλή αδελφό του Γιαννόπουλο, ο οποίος και επιμελήθηκε της εκπαιδεύσεως του στέλνοντας τον στην Αθήνα να σπουδάσει ιατρική. Διπλωματούχος πλέον, επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια το 1875 και το 1878 προσλήφθηκε ως εσωτερικός ιατρός στο Νοσοκομείο της Ελληνικής Κοινότητας, στο οποίο τελικά υπηρέτησε 44 χρόνια.

Το 1879 εστάλη στο Λονδίνο και στο Παρίσι – για να μελετήσει τις μεθόδους της αντισηψίας – και μετά από 3 χρόνια, το 1882, επανήλθε και ανέλαβε τη διεύθυνση της Αστυκλινικής του Νοσοκομείου συνεργαζόμενος με τους ιατρούς Γ. Ζαγκαρόλα – του οποίου ήταν γαμπρός – και Μοσχάτου. Παράλληλα, σε συνεργασία με τον Ζαγκαρόλα, εφάρμοσε πρώτη φορά στην Αίγυπτο στο Ελληνικό Νοσοκομείου τις θεωρίες του Lister, τις οποίες είχε μελετήσει στην αγγλική πρωτεύουσα, καθώς και την περί των μικροβίων επήρεια που προκαλούν οι παθογόνοι μικροοργανισμοί στον ανθρώπινο οργανισμό, θεωρία η οποία τότε μόλις είχε αρχίσει να επισύρει την προσοχή. Ομοίως, βοήθησε στη διάδοση των σπουδαίων μελετών του Charcot περί του νευρικού συστήματος, κτλ., μελέτες πολλές από τις οποίες εφαρμόστηκαν στο Ελληνικό Νοσοκομείο. Μετά το θάνατο του Μοσχάτου ανέλαβε τη διεύθυνση του Παθολογικού Τμήματος των ανδρών και του Μολυσματικού Τμήματος.

Ο Βαλασόπουλος έγινε γνωστός στον επιστημονικό κόσμο της Ευρώπης με τη μελέτη του επί της χολέρας, η οποία είχε ενσκήψει στην πόλη στα 1883, μία εμβριθέστατη επιστημονική μελέτη που βραβεύτηκε από την Ιατρική Ακαδημία των Παρισίων. Είχε δε εργασθεί με αυταπάρνηση και εθελοθυσία προς καταπολέμηση της τότε εκραγείσας χολέρας, αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση του κινητού νοσοκομείου προσφέροντας σημαντικές υπηρεσίες, ενώ οι περισσότεροι των ιατρών είχαν εγκαταλείψει την Αλεξάνδρεια.

Το 1890 η Κοινοτική Επιτροπή τον έστειλε στο Βερολίνο για να μελετήσει τη θεραπεία της φυματίωσης δια της περίφημης λύμφης του Koch. Το 1894 μελέτησε στο Ινστιτούτο Pasteur την κατασκευή του αντιδιφθεριτικού ορού και την οροθεραπεία, ενώ επανερχόμενος στην Αλεξάνδρεια εκτέλεσε, σε συνεργασία με τον ιατρό Α. Πετρίδη, ενέσεις σε δύο άλογα, προμηθευόμενος ορό σε μια εποχή που αυτός ακόμη σπάνιζε στο εμπόριο. Το 1899 περιέγραψε τα πρώτα πανωλικά κρούσματα στο Ελληνικό Νοσοκομείο, παρά τις αμφιβολίες και τις αμφισβητήσεις ειδικών.

Το 1900, μετά το θάνατο του Ζαγκαρόλα, η Ελληνική Κοινότητα τιμώντας επαξίως τις επιστημονικές και κοινωνικές του αρετές, απένειμε σ΄ αυτόν τον τίτλο του Αρχίατρου του Ελληνικού Νοσοκομείου. Ως Αρχίατρος  συνέχισε με επιτυχία το έργο του επιφανούς προκατόχου του, ανεγείροντας στο Ελληνικό Νοσοκομείο περίπτερο μολυσματικών νόσων κατά το υπόδειγμα του περιπτέρου του Νοσοκομείου Pasteur στο Παρίσι, στην επόμενη επιδημία χολέρας εγκαινίασε ειδική υπηρεσία με φορεία και επισκέψεις κατ΄ οίκον, ενώ το Ελληνικό Νοσοκομείο, όπως και το Κυβερνητικό, δεχόταν τους πανωλοβλήτους.

Σπουδαία ήταν και η εργασία του επί του χολώδους τύφου, μια ενδημική και καταστρεπτική για την πόλη νόσο, την οποία κατόρθωσε να εξαλείψει υποδεικνύοντας στη Δημαρχία την ανάγκη δημιουργίας υπονόμων περί τη Γαλλική Αγορά, κάτι που κατόρθωσε να πραγματοποιηθεί. Βάσει αυτών συνέγραψε τη μελέτη ¨Περί χολώδους τύφου¨ και μάλιστα ο Petit, αρχίατρος του Ινστιτούτου Pasteur που περί το 1920 ανακάλυψε την σπειροχαίτη της νόσου, στο σχετικό σύγγραμμα του αναφέρει δεκάδες φορές τον Βαλασόπουλο, δεχόμενος όλες τις από το 1900 χρονολογούμενες παρατηρήσεις του – είχε μάλιστα κάνει σχετική ανακοίνωση στο Ιατρικό Συνέδριο του Καΐρου το Δεκέμβριο του 1902 –  καθιστώντας το έργο του Βαλασόπουλου πραγματικά κλασικό υπό την κλινική του μορφή. Έγραψε επίσης τις μελέτες περί ¨Πυελίτιδος της εγκύου¨, περί ¨Ηπατιτίδων των θερμών χωρών¨, ¨Περί της υπερτροφίας των επινεφριδίων¨, κ.ά., ενώ λίγους μήνες πριν το θάνατο του είχε στείλει σε διαγωνισμό στο Παρίσι μελέτη ¨Περί της ενέργειας της εμετίνης επί των αποστημάτων του ήπατος¨. Η τελευταία του μελέτη, σε συνεργασία με τον ιατρό Π. Πετρίδη, ¨Les hepatitis dysenteriques et leur traitement¨ δημοσιεύτηκε το 1924, μετά το θάνατο του.

Ο Βαλασόπουλος υπήρξε επίσης ένας από τους ιδρυτές του Αιγυπτιακού Συνδέσμου κατά της φυματίωσης. Δημοσίευσε διάφορα προπαγανδιστικά περί της νόσου στην Αίγυπτο φυλλάδια και σε συνεργασία με τον ιατρό  H. Legrand υπέβαλε στο Διεθνές Συνέδριο της φυματίωσης στο Παρίσι το 1905 ανακοίνωση με τίτλο ¨Tuberculose et Tuberculeux en Egypte¨.

Ήταν παντρεμένος με την Ειρήνη Βαλασοπούλου, με την οποία απέκτησε ένα γιο και δύο κόρες, είχε τιμηθεί για το έργο και την προσφορά του από την Ελληνική Κυβέρνηση, της οποίας διετέλεσε αντιπρόσωπος στο Διεθνές Συμβούλιο Καθάρσεων, ενώ ήταν μέλος των Ιατρικών Εταιρειών Αιγύπτου και Παρισίων. Πέθανε στην Αλεξάνδρεια στις 11/12/1922 και η κηδεία του, παρουσία της ελληνικής και διεθνούς παροικίας, έγινε δαπάνη της Ελληνικής Κοινότητας, ενώ της νεκρώσιμης ακολουθίας προέστη ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Φώτιος. Στον αποχαιρετισμό του ο Πρόεδρος της Κοινότητας Μιχαήλ Σαλβάγος σημείωνε μεταξύ άλλων πως: ¨Είναι χιλιάδες οι Έλληνες που οφείλουν εις σε την ζωήν των και μεταξύ αυτών είμαι και εγώ ο ίδιος, και η ευγνωμοσύνη μας, ευγνωμοσύνη γενική, ο θαυμασμός μας ο ομόφωνος δια την υπέροχη, πολυεύσπλαχνη καρδιά σου, θα συνοδεύουν την μνήμην σου αιωνίως¨. Ο δε ιατρός Rist, νεκρολογώντας τον στην Ιατρική Εταιρεία Παρισίων, τόνιζε πως ¨είναι γνωστόν ότι το νοσοκομείον, εν τω οποίω ο συνάδελφος μας διήλθεν ολόκληρον τον επαγγελματικόν αυτού βίον είναι, κατά παράδοσιν, κέντρον ζωντανότατον και γονιμώτατον επιστημονικών ερευνών και ότι ο ιατρός Βαλασόπουλος συνέβαλε μεγάλως δια των πολυαρίθμων και ενδιαφερουσών εργασιών του, ων τινές εδημοσιεύθησαν εις τα Δελτία μας, ίνα εξασφαλίση την φήμην του ιδρύματος¨. Τέλος, η φημισμένη Αιγυπτιώτισσα ιατρός Αγγελική Παναγιωτάτου έγραψε τον εξής ποιητικό επιτάφιο: ¨Σταμάτησες, στάθηκες να ξεκουρασθής / στ΄ απάνεμο λιμάνι του θανάτου / κι έχασες την πολύτιμη Ζωή / σιγά, απαλά στον ύπνο μέσα. / Η πρόσκαιρη ξεκούραση της νύχτας / σ΄ έσυρε στην αιώνια γαλήνη / κι έκοψε την ορμή πώτρεχε ακούραστα / στη λαχτάρα της Δύναμης / στο Φως της αληθείας. / Ερευνητής της επιστήμης / διψασμένος, αφήνεις έργο αθάνατο / στην ψυχοφθόρα αρρώστεια των ανθρώπων / για δυο του Κόσμου εχθρούς φαρμακερούς / που πρώτα συ στην πανεύφορη Αίγυπτο διέκρινες / της Πανούκλας και του Τύφου ικτερώδους / τη μακάβρια όψη. / Μα όπως η Ζωή στην υψηλότερη της ένταση / ευρίσκεται στο Θάνατο ενωμένη / έτσι κι ο Θάνατος τη Ζωή χαιρετάει την άφθαρτη / για τους Δημιουργούς της Επιστήμης.¨

Πηγές: Αθ. Πολίτης ¨Ο Ελληνισμός και η Νεωτέρα Αίγυπτος¨, Αλεξάνδρεια 1930, σ.σ 393-395 – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 29-12/12/1922, 30-13/12/1922, 1-14/12/1922, 2-15/12/1922 – ¨Εμπρός¨, Αθήνα 12/12/1900 – G. Danovaro ¨L΄ Egypte a l΄ aurora du XXeme siècle¨, Alexandrie 1901, p. 268.

 

πηγή APELA.gr

Ο ΣΟΥΡΗΣ ΣΤΗ ΝΕΙΛΟΧΩΡΑ.

[Στις φώτο : ¨Ο Σουρής ιππεύει τον Πήγασο¨, σκίτσο του Θέμου Αννίνου – Το θέατρο ¨Ζιζίνια¨ στην Αλεξάνδρεια]

Άρθρο του Ν. Νικηταρίδη.

 

Ο Γεώργιος Σουρής (1853-1919) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες σατιρικούς ποιητές, λαβαίνοντας μάλιστα και τον τίτλο του ¨σύγχρονου Αριστοφάνη¨. Εκτός από τα σατιρικά ποιήματα που δημοσίευσε κυρίως στην έμμετρη εφημερίδα του ¨Ο Ρωμηός¨ (1883-1918), είχε αποδώσει έμμετρα σε τρεις πράξεις και τις ¨Νεφέλες¨ του αρχαίου ¨συναδέλφου¨ του.
Η απόδοση αυτή σε δική του σκηνοθεσία ανέβηκε για πρώτη φορά στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών στις 25/10/1900 με πρωταγωνιστές τους Ν. Ζάννο, Ν. Μέγγουλα, Γρ. Τασόγλου, Κ. Αγγελάκη, Ευ. Δαμάσκο, Π. Λαλαούνη, Ι. Βενιέρη, Λ. Σκορδίλη, Σπ. Χέλμη, Σπ. Κάππα και Π. Λαζαρίδη.
Σπουδαία θεατρική ¨πιάτσα¨ η Αίγυπτος των Ελλήνων την εποχή εκείνη, δεν θα μπορούσε παρά να θέλξει τον Σουρή, ο οποίος ένα χρόνο μετά και συγκεκριμένα την Κυριακή 8-21/4/1901 με το ρώσικο πλοίο της γραμμής αποβιβάστηκε στην Αλεξάνδρεια. Και για να δικαιολογήσουμε το ¨σπουδαία θεατρική πιάτσα¨ ας αναφέρουμε πως πάνω από 40 ηθοποιοί – μαζί με τους ¨ενδημικούς¨… – αμφοτέρων των φύλων βρίσκονταν τότε στην Αλεξάνδρεια, με τρεις θιάσους : του Σουρή, του Λαζαρίδη και του Αργυρόπουλου. Επί προσθέτως, ο Σουρής ήταν άνθρωπος που ¨είχε διδάξει την ακινησία¨, είχε να ταξιδεύσει 20 χρόνια, από τότε που είχε πάει στη Ρωσία, και ¨τα μεγαλύτερα ταξίδια του ήταν από το σπίτι του μέχρι το ζαχαροπλαστείο¨. Παράλληλα, παρότι φοβόταν τη θάλασσα και όπως χαρακτηριστικά γραφόταν ¨αν ποτέ η Αθήνα βρεχόταν από θαλασσινό νερό, εκείνος θα αποσυρόταν στον Λυκαβηττό¨, κατά τον διήμερο διάπλου, μην εμπιστευόμενος σε κανέναν το χειρόγραφο της μετάφρασης, έμεινε απαθής προ της μανίας των κυμάτων και όρθιος στο κατάστρωμα διεύθυνε τις δοκιμές του έργου.
Από τους πρώτους πάντως που έσπευσαν να προϋπαντήσουν τον ποιητή ήταν ο διπλωματικός πράκτορας Γρυπάρης, ο Πρόξενος Γεννάδιος, ο Πρόεδρος και οι Επίτροποι της Ελληνικής Κοινότητας, ο Πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Καΐρου Ρόστοβιτς, διάφοροι Πρόεδροι αιγυπτιώτικων σωματείων, διαπρεπείς επιστήμονες και έμποροι, κ.ά.
Λίγο μετά η αλεξανδρινή εφημερίδα ¨Ταχυδρόμος¨ έγραφε πως ¨τίτλον τιμής αποτελεί δια την παροικίαν μας η τιμητική και εγκάρδιος υποδοχή και δεξίωσις του εθνικού μας ποιητού Σουρή, όστις είναι εν τω Πανελληνίω δημοτικώτερος ή εν Αθήναις. Πάντες οι πρόκριτοι της παροικίας μας, οι επιστήμονες, οι άνθρωποι των γραμμάτων, επεσκέφθησαν τον λαοφιλή ποιητήν εν τω χεδιβικώ ξενοδοχείω όπου διαμένει μετά της κυρίας του, γεύματα δε προς τιμήν του εδόθησαν υπό των εγκριτοτέρων ομογενών¨.
Ο Σουρής στις 12-25/4/1901 ανέβασε τις ¨Νεφέλες¨ στο θέατρο ¨Ζιζίνια¨ της Αλεξανδρείας. Σχετικά ο Νικ. Γριμάλδης γράφει : ¨Δεν θα ξεχάσω ποτέ και φυσικά μαζί μ΄ εμένα και όσοι παρευρέθηκαν, εκείνο το βράδυ στου Ζιζίνια, την πρώτη των ¨Νεφελών¨. Η κοσμοπλημμύρα εκείνη δεν παρατηρήθηκε ποτέ ίσως άλλοτε στα θεατρικά χρονικά της Αιγύπτου. Το πελώριο θέατρο στέναζε από το βάρος του κόσμου. Το θέαμα του κοινού ήταν πρωτότυπο και παράδοξο : Καμιά γυναίκα. Μόνον άνδρες, όλο άνδρες, μια συμπαγής μάζα ανθρώπων χωρίς καμία γυναικεία δροσιά, χωρίς κανένα τέτοιο λουλούδι, κανένα τέτοιο πουλί. Αν και ελέχθη τότε πως κυρίες του υψηλού κόσμου μεταμφιεσμένες σε άνδρες παρακολούθησαν από το υπερώο την παράσταση. Όταν το κοινό μετά τη δεύτερη πράξη κάλεσε στη σκηνή τον μοναδικό σατυρικό και όταν ο Σουρής φάνηκε στο προσκήνιο, πολλοί νόμισαν ότι το θέατρο εκτοπίζεται, ότι φεύγει, ότι κατρακυλά, ότι πέφτει σε άμορφο όγκο συντριμμάτων. Η στεγνή και πένθιμη μορφή του ποιητή τριγυρισμένου από τον Δημήτριο Κοτοπούλη, τον Ηρακλή Χαλικιόπουλο, τον Π. Λαζαρίδη, τον Αγγελάκη, τον Τασόγλου, είχε ηλεκτρίσει τον ελληνικό κόσμο που ήταν σωριασμένος εκεί. Δεν έβλεπε πια τον Γεώργιο Σουρή, αλλά τον ¨Ρωμηό¨, το εντρύφημα της τότε εποχής, τον Φασουλή και Περικλέτο, την πολιτική σάτιρα και το χιούμορ εκείνης της γενιάς¨.

Με το θέατρο – πλατεία και θεωρεία – ασφυκτικά γεμάτο, στο τέλος της πρώτης πράξης ο Σουρής κλήθηκε τρεις φορές στη σκηνή και κάθε φορά υποκλινόταν και αποσυρόταν υπό βαθειά συγκίνηση τόσο για τις τιμητικές εκδηλώσεις, όσο και για την επιτυχία της παράστασης. Κατά τη δεύτερη πράξη εμφανίστηκε στο πρώτο δεξιά θεωρείο ο υπουργός οικονομικών Σιμόπουλος και ο Διπλωματικός Πράκτορας, στο σπίτι του οποίου δείπνησε κατόπιν ο ποιητής. Σε κριτικό σημείωμα της επόμενης ημέρας αναφέρεται χαρακτηριστικά πως : ¨Ό,τι και να είπωμεν περί της μεταφράσεως των ¨Νεφελών¨ είναι κατώτερον της πραγματικότητος, όσοι δε ήκουσαν χθες τους ρέοντας, τους λαξευτούς […] εκείνους στίχους εδίσταζον να πιστεύσωσιν ότι παρίσταντο προ έργου μεταφρασθέντος και ουχί πρωτοτύπου. Εις τον ποιητήν προσεφέρθησαν πολύτιμοι ανθοδέσμοι και καλλιτεχνικωτάτη Λύρα εκ μέρους της παροικίας¨.

Αξίζει να τονιστεί πως όχι μόνο οι οκτώ ηθοποιοί ήταν αποκλειστικά άνδρες, αλλά είχε απαγορευτεί και η παρουσία γυναικών. Μάλιστα, όπως ήδη αναφέρθηκε, διαδόθηκε τότε πως κυρίες της αιγυπτιώτικης αριστοκρατίας μεταμφιεσμένες σε άνδρες παρακολούθησαν την παράσταση από το υπερώο. Για τους άνδρες θεατές δε, ήταν υποχρεωτική η ρεντικότα.

Στις 16-29/4/1901 η παράσταση ανέβηκε και στο Κάιρο, στο Χεδιβικό Μελόδραμα, με το θέατρο να έχει ίσως για πρώτη φορά ¨το ευτύχημα να περιλάβη τοιούτον ογκώδη αριθμόν θεατών, ουδέποτε δε έργον της νεωτέρας ελληνικής φιλολογίας αξιώθη τοιαύτης προσοχής εκ μέρους της ενταύθα παροικίας. Ο δαιμόνιος μεταφραστής των ¨Νεφελών¨ τρις κληθείς επί σκηνής εγένετο δεκτός υπό παρατεταμένων χειροκροτημάτων¨. Πάντως, η παράσταση επαναλήφθηκε λίγο μετά, με λιγοστούς όμως θεατές. Φεύγοντας από την αιγυπτιακή πρωτεύουσα – όπου είχε επισκεφθεί το Ελληνικό Κέντρο (απαγγέλλοντας στίχους από τον ¨Φασουλή Φιλόσοφο¨) και το Οικονομικό Συσσίτιο – ο ιατρός Ν. Πίστης (ιδρυτής του Συσσιτίου) προσέφερε στη γυναίκα και την κόρη του που τον συνόδευαν από μία πολύτιμη πόρπη έξοχης τέχνης, ενώ στη δεύτερη φημισμένος επιπλοποιός της πόλης προσέφερε ¨καλλιτεχνικώτατον έπιπλον αιθούσης¨.

Ας σημειωθεί πως οι ¨Νεφέλες¨ επαναλήφθηκαν στην Αλεξάνδρεια στις 20-3/5/1901 υπέρ των ιδρυμάτων της Κοινότητας, με λιγότερη όμως επιτυχία.

Κατά την 20ήμερη διαμονή του στην Αίγυπτο, ο Σουρής παραβρέθηκε στους γάμους του μετέπειτα Προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας Μικέ Σαλβάγου με την Αργίνη Μπενάκη, πήγε στο θέατρο των αδελφών Μομφεράτου για να παρακολουθήσει το κωμειδύλλιο ¨Λα Σερενάτ¨, ενώ για να πάει στο λιμάνι, όπου με το ρωσικό πλοίο θα επέστρεφε στην Ελλάδα, του διατέθηκε μία πολυτελής άμαξα μ΄ έναν ακόλουθο, με τον Μαυρογέννη Πασά να του διαβιβάζει τις ευχές του Πατριάρχη Φωτίου.
Οι αναφορές λέγουν πως το εισιτήριο ήταν σχετικά φθηνό, αφού ο Σουρής ¨δεν είχε πάει στην Αίγυπτο για να χρηματιστεί¨ και πως αναχωρών ¨δεν αποκομίζη πλήρες χρυσού το βαλάντιον, θα έχει όμως πλήρη συγκινήσεως την καρδίαν¨. Πάντως, εκτός από δύο αργυρούς στέφανους που έλαβε, οι εισπράξεις των παραστάσεων υπερέβησαν τις 12.000 δρχ., από τις οποίες τις 5.000 έλαβαν οι ηθοποιοί.
Ανεξαρτήτως αυτών, οι αθηναϊκές εφημερίδες, πιστές στο μύθευμα πως οι λίρες ¨φύτρωναν¨ στο χώμα του Μισιριού, έγραφαν χαρακτηριστικά : ¨Ένα ταξίδι ακόμη εις την Αίγυπτον και ο Σουρής θα χάση όλην την ευθυμίαν του. Έγινε μελαγχολικός από τα εκατομμύρια λίρες τα οποία είδεν εις την Αίγυπτον. Τέσσερες φορές το χρόνο γεννοβολεί λίρες εκεί η γη των Φαραώ. Κάθε στρέμμα και βαμβάκι, κάθε στρέμμα και λίρα¨. Όσο για τα δήθεν τεράστια κέρδη που αποκόμισε, γραφόταν πως : ¨Τώρα πως συνέβη αυτό το θαύμα να πέση το συνάλλαγμα ; Ακατανόητον. Οι χρηματισταί λέγουν ότι οφείλεται εις μεγάλην κυκλοφορίαν χρυσού εις Αίγυπτον. Οι φίλοι του κ. Σουρή βεβαιούν ότι η επάνοδος του ποιητού εξ Αιγύπτου δεν είναι άσχετος με την υποτίμησιν του συναλλάγματος. Ο Σουρής έφερε 4 εκατομμύρια χρυσάφι από την Αίγυπτον¨…
Επιστρέφοντας στην Αθήνα, ο Σουρής ¨περιέγραψε¨ το ταξίδι του στη Νειλοχώρα μέσα από σατυρικούς στίχους ποιήματος με τίτλο ¨Ο Φασουλής στην Αίγυπτο¨, το οποίο δημοσιεύτηκε στον ¨Ρωμηό¨ στα τεύχη 732 και 733 στις 12 και 19 Μαΐου 1901 αντίστοιχα. Εκεί, μεταξύ άλλων, έγραφε :

Ιμπρεσάριος επήγα κουβαλώντας τις ¨Νεφέλαις¨,
κι έτρεξαν να της γνωρίσουν,
κι Αραπάδες μες τον ήλιο περπατούσανε μ΄ ομπρέλαις
από φόβο μη μαυρίσουν.
Έγινα σωστός Φελλάχος,
και πολέμων ψάλλων χρόνους
στεφανώθηκα μονάχος
με χρυσών φοινίκων κλώνους.

Πηγές : Λαχανοκάρδης Ηρακλής ¨Παλαιά και Νέα Αλεξάνδρεια¨, Αλεξάνδρεια 1927, σ. 213 – Ν. Νικηταρίδης ¨Αιγυπτιώτικα Σύμμικτα¨, Κάιρο 2013, σ.σ. 172-189 – Ευγ. Μιχαηλίδης ¨Ο Σουρής στην Αίγυπτο¨, ¨Ταχυδρόμος¨ (εφημερίδα), Αλεξάνδρεια 25/3/1971 – Π. Καρματζός ¨Ο Σουρής στην Αλεξάνδρεια¨, ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 14/3/1965 – Π. Καρματζός ¨Ο Γ. Σουρής στο Κάιρο¨, ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 7/3/1965 – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 12-25/4/1901, 13/6/1971, 31/10/1971, 19/9/1973 – ¨Εμπρος¨ (εφημερίδα), Αθήνα 14/4/1901 – ¨Σκριπ¨ (εφημερίδα), Αθήνα 6/4/1901, 9/4/1901, 28/4/1901, 29/4/1901Ο ΣΟΥΡΗΣ ΣΤΗ ΝΕΙΛΟΧΩΡΑ

Ο Γεώργιος Σουρής (1853-1919) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες σατιρικούς ποιητές, λαβαίνοντας μάλιστα και τον τίτλο του ¨σύγχρονου Αριστοφάνη¨. Εκτός από τα σατιρικά ποιήματα που δημοσίευσε κυρίως στην έμμετρη εφημερίδα του ¨Ο Ρωμηός¨ (1883-1918), είχε αποδώσει έμμετρα σε τρεις πράξεις και τις ¨Νεφέλες¨ του αρχαίου ¨συναδέλφου¨ του.
Η απόδοση αυτή σε δική του σκηνοθεσία ανέβηκε για πρώτη φορά στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών στις 25/10/1900 με πρωταγωνιστές τους Ν. Ζάννο, Ν. Μέγγουλα, Γρ. Τασόγλου, Κ. Αγγελάκη, Ευ. Δαμάσκο, Π. Λαλαούνη, Ι. Βενιέρη, Λ. Σκορδίλη, Σπ. Χέλμη, Σπ. Κάππα και Π. Λαζαρίδη.
Σπουδαία θεατρική ¨πιάτσα¨ η Αίγυπτος των Ελλήνων την εποχή εκείνη, δεν θα μπορούσε παρά να θέλξει τον Σουρή, ο οποίος ένα χρόνο μετά και συγκεκριμένα την Κυριακή 8-21/4/1901 με το ρώσικο πλοίο της γραμμής αποβιβάστηκε στην Αλεξάνδρεια. Και για να δικαιολογήσουμε το ¨σπουδαία θεατρική πιάτσα¨ ας αναφέρουμε πως πάνω από 40 ηθοποιοί – μαζί με τους ¨ενδημικούς¨… – αμφοτέρων των φύλων βρίσκονταν τότε στην Αλεξάνδρεια, με τρεις θιάσους : του Σουρή, του Λαζαρίδη και του Αργυρόπουλου. Επί προσθέτως, ο Σουρής ήταν άνθρωπος που ¨είχε διδάξει την ακινησία¨, είχε να ταξιδεύσει 20 χρόνια, από τότε που είχε πάει στη Ρωσία, και ¨τα μεγαλύτερα ταξίδια του ήταν από το σπίτι του μέχρι το ζαχαροπλαστείο¨. Παράλληλα, παρότι φοβόταν τη θάλασσα και όπως χαρακτηριστικά γραφόταν ¨αν ποτέ η Αθήνα βρεχόταν από θαλασσινό νερό, εκείνος θα αποσυρόταν στον Λυκαβηττό¨, κατά τον διήμερο διάπλου, μην εμπιστευόμενος σε κανέναν το χειρόγραφο της μετάφρασης, έμεινε απαθής προ της μανίας των κυμάτων και όρθιος στο κατάστρωμα διεύθυνε τις δοκιμές του έργου.
Από τους πρώτους πάντως που έσπευσαν να προϋπαντήσουν τον ποιητή ήταν ο διπλωματικός πράκτορας Γρυπάρης, ο Πρόξενος Γεννάδιος, ο Πρόεδρος και οι Επίτροποι της Ελληνικής Κοινότητας, ο Πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Καΐρου Ρόστοβιτς, διάφοροι Πρόεδροι αιγυπτιώτικων σωματείων, διαπρεπείς επιστήμονες και έμποροι, κ.ά.
Λίγο μετά η αλεξανδρινή εφημερίδα ¨Ταχυδρόμος¨ έγραφε πως ¨τίτλον τιμής αποτελεί δια την παροικίαν μας η τιμητική και εγκάρδιος υποδοχή και δεξίωσις του εθνικού μας ποιητού Σουρή, όστις είναι εν τω Πανελληνίω δημοτικώτερος ή εν Αθήναις. Πάντες οι πρόκριτοι της παροικίας μας, οι επιστήμονες, οι άνθρωποι των γραμμάτων, επεσκέφθησαν τον λαοφιλή ποιητήν εν τω χεδιβικώ ξενοδοχείω όπου διαμένει μετά της κυρίας του, γεύματα δε προς τιμήν του εδόθησαν υπό των εγκριτοτέρων ομογενών¨.
Ο Σουρής στις 12-25/4/1901 ανέβασε τις ¨Νεφέλες¨ στο θέατρο ¨Ζιζίνια¨ της Αλεξανδρείας. Σχετικά ο Νικ. Γριμάλδης γράφει : ¨Δεν θα ξεχάσω ποτέ και φυσικά μαζί μ΄ εμένα και όσοι παρευρέθηκαν, εκείνο το βράδυ στου Ζιζίνια, την πρώτη των ¨Νεφελών¨. Η κοσμοπλημμύρα εκείνη δεν παρατηρήθηκε ποτέ ίσως άλλοτε στα θεατρικά χρονικά της Αιγύπτου. Το πελώριο θέατρο στέναζε από το βάρος του κόσμου. Το θέαμα του κοινού ήταν πρωτότυπο και παράδοξο : Καμιά γυναίκα. Μόνον άνδρες, όλο άνδρες, μια συμπαγής μάζα ανθρώπων χωρίς καμία γυναικεία δροσιά, χωρίς κανένα τέτοιο λουλούδι, κανένα τέτοιο πουλί. Αν και ελέχθη τότε πως κυρίες του υψηλού κόσμου μεταμφιεσμένες σε άνδρες παρακολούθησαν από το υπερώο την παράσταση. Όταν το κοινό μετά τη δεύτερη πράξη κάλεσε στη σκηνή τον μοναδικό σατυρικό και όταν ο Σουρής φάνηκε στο προσκήνιο, πολλοί νόμισαν ότι το θέατρο εκτοπίζεται, ότι φεύγει, ότι κατρακυλά, ότι πέφτει σε άμορφο όγκο συντριμμάτων. Η στεγνή και πένθιμη μορφή του ποιητή τριγυρισμένου από τον Δημήτριο Κοτοπούλη, τον Ηρακλή Χαλικιόπουλο, τον Π. Λαζαρίδη, τον Αγγελάκη, τον Τασόγλου, είχε ηλεκτρίσει τον ελληνικό κόσμο που ήταν σωριασμένος εκεί. Δεν έβλεπε πια τον Γεώργιο Σουρή, αλλά τον ¨Ρωμηό¨, το εντρύφημα της τότε εποχής, τον Φασουλή και Περικλέτο, την πολιτική σάτιρα και το χιούμορ εκείνης της γενιάς¨.

Με το θέατρο – πλατεία και θεωρεία – ασφυκτικά γεμάτο, στο τέλος της πρώτης πράξης ο Σουρής κλήθηκε τρεις φορές στη σκηνή και κάθε φορά υποκλινόταν και αποσυρόταν υπό βαθειά συγκίνηση τόσο για τις τιμητικές εκδηλώσεις, όσο και για την επιτυχία της παράστασης. Κατά τη δεύτερη πράξη εμφανίστηκε στο πρώτο δεξιά θεωρείο ο υπουργός οικονομικών Σιμόπουλος και ο Διπλωματικός Πράκτορας, στο σπίτι του οποίου δείπνησε κατόπιν ο ποιητής. Σε κριτικό σημείωμα της επόμενης ημέρας αναφέρεται χαρακτηριστικά πως : ¨Ό,τι και να είπωμεν περί της μεταφράσεως των ¨Νεφελών¨ είναι κατώτερον της πραγματικότητος, όσοι δε ήκουσαν χθες τους ρέοντας, τους λαξευτούς […] εκείνους στίχους εδίσταζον να πιστεύσωσιν ότι παρίσταντο προ έργου μεταφρασθέντος και ουχί πρωτοτύπου. Εις τον ποιητήν προσεφέρθησαν πολύτιμοι ανθοδέσμοι και καλλιτεχνικωτάτη Λύρα εκ μέρους της παροικίας¨.

Αξίζει να τονιστεί πως όχι μόνο οι οκτώ ηθοποιοί ήταν αποκλειστικά άνδρες, αλλά είχε απαγορευτεί και η παρουσία γυναικών. Μάλιστα, όπως ήδη αναφέρθηκε, διαδόθηκε τότε πως κυρίες της αιγυπτιώτικης αριστοκρατίας μεταμφιεσμένες σε άνδρες παρακολούθησαν την παράσταση από το υπερώο. Για τους άνδρες θεατές δε, ήταν υποχρεωτική η ρεντικότα.

Στις 16-29/4/1901 η παράσταση ανέβηκε και στο Κάιρο, στο Χεδιβικό Μελόδραμα, με το θέατρο να έχει ίσως για πρώτη φορά ¨το ευτύχημα να περιλάβη τοιούτον ογκώδη αριθμόν θεατών, ουδέποτε δε έργον της νεωτέρας ελληνικής φιλολογίας αξιώθη τοιαύτης προσοχής εκ μέρους της ενταύθα παροικίας. Ο δαιμόνιος μεταφραστής των ¨Νεφελών¨ τρις κληθείς επί σκηνής εγένετο δεκτός υπό παρατεταμένων χειροκροτημάτων¨. Πάντως, η παράσταση επαναλήφθηκε λίγο μετά, με λιγοστούς όμως θεατές. Φεύγοντας από την αιγυπτιακή πρωτεύουσα – όπου είχε επισκεφθεί το Ελληνικό Κέντρο (απαγγέλλοντας στίχους από τον ¨Φασουλή Φιλόσοφο¨) και το Οικονομικό Συσσίτιο – ο ιατρός Ν. Πίστης (ιδρυτής του Συσσιτίου) προσέφερε στη γυναίκα και την κόρη του που τον συνόδευαν από μία πολύτιμη πόρπη έξοχης τέχνης, ενώ στη δεύτερη φημισμένος επιπλοποιός της πόλης προσέφερε ¨καλλιτεχνικώτατον έπιπλον αιθούσης¨.

Ας σημειωθεί πως οι ¨Νεφέλες¨ επαναλήφθηκαν στην Αλεξάνδρεια στις 20-3/5/1901 υπέρ των ιδρυμάτων της Κοινότητας, με λιγότερη όμως επιτυχία.

Κατά την 20ήμερη διαμονή του στην Αίγυπτο, ο Σουρής παραβρέθηκε στους γάμους του μετέπειτα Προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας Μικέ Σαλβάγου με την Αργίνη Μπενάκη, πήγε στο θέατρο των αδελφών Μομφεράτου για να παρακολουθήσει το κωμειδύλλιο ¨Λα Σερενάτ¨, ενώ για να πάει στο λιμάνι, όπου με το ρωσικό πλοίο θα επέστρεφε στην Ελλάδα, του διατέθηκε μία πολυτελής άμαξα μ΄ έναν ακόλουθο, με τον Μαυρογέννη Πασά να του διαβιβάζει τις ευχές του Πατριάρχη Φωτίου.
Οι αναφορές λέγουν πως το εισιτήριο ήταν σχετικά φθηνό, αφού ο Σουρής ¨δεν είχε πάει στην Αίγυπτο για να χρηματιστεί¨ και πως αναχωρών ¨δεν αποκομίζη πλήρες χρυσού το βαλάντιον, θα έχει όμως πλήρη συγκινήσεως την καρδίαν¨. Πάντως, εκτός από δύο αργυρούς στέφανους που έλαβε, οι εισπράξεις των παραστάσεων υπερέβησαν τις 12.000 δρχ., από τις οποίες τις 5.000 έλαβαν οι ηθοποιοί.
Ανεξαρτήτως αυτών, οι αθηναϊκές εφημερίδες, πιστές στο μύθευμα πως οι λίρες ¨φύτρωναν¨ στο χώμα του Μισιριού, έγραφαν χαρακτηριστικά : ¨Ένα ταξίδι ακόμη εις την Αίγυπτον και ο Σουρής θα χάση όλην την ευθυμίαν του. Έγινε μελαγχολικός από τα εκατομμύρια λίρες τα οποία είδεν εις την Αίγυπτον. Τέσσερες φορές το χρόνο γεννοβολεί λίρες εκεί η γη των Φαραώ. Κάθε στρέμμα και βαμβάκι, κάθε στρέμμα και λίρα¨. Όσο για τα δήθεν τεράστια κέρδη που αποκόμισε, γραφόταν πως : ¨Τώρα πως συνέβη αυτό το θαύμα να πέση το συνάλλαγμα ; Ακατανόητον. Οι χρηματισταί λέγουν ότι οφείλεται εις μεγάλην κυκλοφορίαν χρυσού εις Αίγυπτον. Οι φίλοι του κ. Σουρή βεβαιούν ότι η επάνοδος του ποιητού εξ Αιγύπτου δεν είναι άσχετος με την υποτίμησιν του συναλλάγματος. Ο Σουρής έφερε 4 εκατομμύρια χρυσάφι από την Αίγυπτον¨…
Επιστρέφοντας στην Αθήνα, ο Σουρής ¨περιέγραψε¨ το ταξίδι του στη Νειλοχώρα μέσα από σατυρικούς στίχους ποιήματος με τίτλο ¨Ο Φασουλής στην Αίγυπτο¨, το οποίο δημοσιεύτηκε στον ¨Ρωμηό¨ στα τεύχη 732 και 733 στις 12 και 19 Μαΐου 1901 αντίστοιχα. Εκεί, μεταξύ άλλων, έγραφε :

Ιμπρεσάριος επήγα κουβαλώντας τις ¨Νεφέλαις¨,
κι έτρεξαν να της γνωρίσουν,
κι Αραπάδες μες τον ήλιο περπατούσανε μ΄ ομπρέλαις
από φόβο μη μαυρίσουν.
Έγινα σωστός Φελλάχος,
και πολέμων ψάλλων χρόνους
στεφανώθηκα μονάχος
με χρυσών φοινίκων κλώνους.

Πηγές : Λαχανοκάρδης Ηρακλής ¨Παλαιά και Νέα Αλεξάνδρεια¨, Αλεξάνδρεια 1927, σ. 213 – Ν. Νικηταρίδης ¨Αιγυπτιώτικα Σύμμικτα¨, Κάιρο 2013, σ.σ. 172-189 – Ευγ. Μιχαηλίδης ¨Ο Σουρής στην Αίγυπτο¨, ¨Ταχυδρόμος¨ (εφημερίδα), Αλεξάνδρεια 25/3/1971 – Π. Καρματζός ¨Ο Σουρής στην Αλεξάνδρεια¨, ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 14/3/1965 – Π. Καρματζός ¨Ο Γ. Σουρής στο Κάιρο¨, ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 7/3/1965 – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 12-25/4/1901, 13/6/1971, 31/10/1971, 19/9/1973 – ¨Εμπρος¨ (εφημερίδα), Αθήνα 14/4/1901 – ¨Σκριπ¨ (εφημερίδα), Αθήνα 6/4/1901, 9/4/1901, 28/4/1901, 29/4/1901

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ.

 

η ελληνορθόδοξη εκκλησία της Αγίας Σοφίας, στη συνοικία Bayswater του Λονδίνου.

 του  Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗ

Ο Ηρόδοτος κάνει λόγο περί των Κασσιτερίδων Νήσων, που βρίσκονταν στο άκρο της Ευρώπης, όπου εξαγόταν ο κασσίτερος. Αναφερόταν βέβαια σ΄ αυτές, χωρίς όμως να εγγυάται για την ύπαρξη τους. Το περίεργο είναι πως στην πόλη Κόρνσναλ υπάρχει η Οδός Κασίτερ, με την πιθανότητα να πήρε το όνομα της από το μέταλλο που εξάγεται στη χώρα, το οποίο μπορεί να έδωσε το όνομα στα νησιά με τα οποία οι Αρχαίοι Έλληνες πιθανώς να είχαν σχέσεις.

Πιθανότερο όμως φαίνεται ότι οι Έλληνες επισκέφτηκαν την Αγγλία επί της ρωμαϊκής κατακτήσεως, διότι είναι γνωστό πως Έλληνες έμποροι και τεχνίτες ακολουθούσαν τις ρωμαϊκές εγκαταστάσεις, εκμεταλλευόμενοι τα ωφελήματα της εννόμου πολιτείας των Ρωμαίων. Τα λουτρά, οι επαύλεις και τα ψηφιδωτά πατώματα μοιάζουν να είναι έργα των Ελλήνων. Η δε ελληνική επιρροή των βυζαντινών χρόνων φαίνεται σε μερικά αρχαία κελτικά χειρόγραφα με το αυστηρό γεωμετρικό τους ύφος.

Μετά τη ρωμαϊκή περίοδο, επήλθε η αγγλοσαξονική επιδρομή και μια νέα περίοδος σκότους. Μόλις κατά το τέλος του 7^ου αι. γίνεται λόγος περί Ελλήνων και μάλιστα για έναν εκ τον εξοχοτέρων, τον Θεόδωρο τον εκ Ταρσού, ο οποίος πήγε στην Αγγλία το 668 ως Αρχιεπίσκοπος Κανταβρυγίας (Καντερμπέρι). Ο Θεόδωρος επισκέφτηκε όλη τη νήσο, συμφιλίωσε τους αντιμαχόμενους αρχηγούς, μετέδωσε τον Χριστιανισμό στους νότιους Σάξονες, πέτυχε την ενότητα της Αγγλικανικής Εκκλησίας, δίνοντας της την οργάνωση που έχει έως σήμερα, οργάνωση που θεωρείται ο πρώτος πυρήνας της μετέπειτα αναπτυχθείσας στην Αγγλία ιδέας ενός και μόνο βασιλείου. Ο Θεόδωρος συντέλεσε επίσης και στη διάδοση των γραμμάτων, και την εισαγωγή και μελέτη της ελληνικής γλώσσας.

Μετά την κατάληψη της Αγγλίας από τους καθολικούς Νορμανδούς, επελθόντος του σχίσματος, κατέστη δυσχερής η φιλική σχέση μεταξύ Ελλάδας και Νορμανδικής Αγγλίας. Η άλωση τώρα της Κωνσταντινούπολης έφερε αρκετούς Έλληνες μέχρι την Αγγλία. Πάντως, οι σχέσεις μεταξύ Άγγλων και Ελλήνων έγιναν συχνότερες μετά τη σύσταση της Ανατολικής Εταιρείας και της εμπορικής σύμβασης με την Τουρκία το 1679.

Από τότε παρουσιάζονται εγκάρδιες σχέσεις, ιδίως μεταξύ των ορθοδόξων και των Άγγλων κληρικών, ενώ ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις που βρισκόταν σε αλληλογραφία με τον Αρχιεπίσκοπο της Κανταβρυγίας έστειλε δώρο στον Κάρολο Α΄ μια αλεξανδρινή βίβλο, η οποία έδωσε στην Αγγλία την αφετηρία για βιβλική κριτική. Ο Λούκαρις ενθάρρυνε και την εισαγωγή στην Ελλάδα τυπογραφείου από την Αγγλία το 1615. Άλλοι Έλληνες λόγιοι, που μετέβησαν και δίδαξαν στην Αγγλία ήταν ο μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας Μητροφάνης Κριτόπουλος, ο μοναχός και λόγιος Χριστόφορος Άγγελος, ο Ναθαναήλ Κανόπιος που εισήγαγε τον καφέ στην Αγγλία το 1636-1640, κ.ά.

Το 1669 ιδρύθηκε η πρώτη ελληνική αποικία στο Λονδίνο, πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Ροδοκανάκη, ο οποίος καταγόταν από ευγενή οικογένεια της Χίου και καυχιότανε πως είλκε το γένος του εκ του Κωνσταντίνου του Μεγάλου. Ο Ροδοκανάκης είχε γνωρίσει τον Κάρολο στην εξορία και όταν αυτός επανέκτησε το θρόνο, τον διόρισε επίτιμο γιατρό του. Προς τον Ροδοκανάκη λοιπόν αποτάθηκαν οι εν Μαγάγα αποκατασταθέντες μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης Έλληνες, ζητώντας να μεσολαβήσει για να τους επιτραπεί να εγκατασταθούν στην Αγγλία και να σωθούν έτσι από την πίεση των φανατικών Ισπανών. Ο Κάρολος έδωσε την άδεια και όντως εγκαθιδρύθηκε η πρώτη ελληνική αποικία εν Σοχώ. Το 1677-1679 ιδρύθηκε εκεί και η πρώτη ελληνική εκκλησία, ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Η δεύτερη ελληνική εκκλησία κτίστηκε περί το 1822 (κατ΄ άλλους το 1837), εποχή κατά την οποία για να σωθούν πολλοί Χιώτες μεγαλέμποροι εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία. Η εκκλησία αυτή κτίστηκε στο Firsbury Circus. Στα 1849 ανήγειραν νέο ναό στην Wintsester street του London Wall. Τέλος, πολύ αργότερα, στα 1881, χτίστηκε και μια άλλη εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Σοφία, στη συνοικία Bayswater. Η οργάνωση των Ελλήνων του Λονδίνου σε Kοινότητα έγινε το 1837 και η πρώτη συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου έλαβε χώρα τον Αύγουστο του 1839. Απαρτιζόταν από τα ευπορότερα μέλη της παροικίας, στην πλειοψηφία τους Χιώτες.Από τότε και για έναν περίπου αιώνα το Λονδίνο ήταν το αρχηγείο των μεγαλύτερων Ελλήνων εμπόρων του κόσμου, οι οποίοι κατείχαν υψηλή θέση στην αγγλική κοινωνία, όπως οι αδελφοί Ράλλη, των οποίων ο οίκος χρονολογείται από το 1817. Ελληνικό σχολείο στο Λονδίνο λειτούργησε πολύ αργότερα και συγκεκριμένα στο διάστημα 1870-83, ενώ μέχρι τότε το ρόλο του αναπλήρωναν ιδιωτικοί δάσκαλοι.

Σήμερα την θέση των εμπόρων έχουν πάρει οι μεγάλοι και σπουδαίοι ανά τον κόσμο Έλληνες πλοιοκτήτες, που έχουν τις έδρες των ναυτιλιακών και λοιπών επιχειρήσεων τους στο Λονδίνο, ενώ υπολογίζεται ότι ζουν στην Αγγλία περίπου 250.000 Έλληνες και Κύπριοι.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΠΑΡΙΣΙΩΝ!

 

ΑΡΘΡΟ  N. ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗ

Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα της Ελληνικής Κοινότητας Παρισιού και Περιχώρων, ήδη από τον 18^ο αιώνα αρκετοί ήταν οι Έλληνες που κατοικούσαν στη γαλλική πρωτεύουσα και στη γύρω περιοχή.  Παρόλα αυτά, μόλις το 1923 δημιουργήθηκε ο πρώτος σχετικός ελληνικός σύλλογος, όταν και ένας σημαντικός αριθμός Ελλήνων έφτασε στη χώρα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, με 5.000 περίπου ομογενείς να εγκαθίστανται στη Belleville.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί πως προηγουμένως και συγκεκριμένα το 1916, οι Έλληνες των Παρισίων συνήλθαν στο μέγαρο της ¨Σοσιετέ Σαβάντ¨, με τη συνέλευση προεδρευόμενη από τον Ψαρουδάκη, όπου οι Ευαγγελινίδης, Μπουρλάς, Τσιρώνης και Κάππας απευθύνθηκαν στον πατριωτισμό των Ελλήνων της πόλης προς το σκοπό καταρτίσεως Ιερού Λόχου, ο οποίος να τεθεί υπό τις διαταγές του αρχηγού των γαλλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα.

Ο σύλλογος πάντως που δημιουργήθηκε το 1923 διαλύθηκε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, για να επανασυσταθεί επισήμως μετά τον πόλεμο και συγκεκριμένα στις 17/2/1946. Την εποχή του Εμφυλίου στην Ελλάδα και κατά τη διάρκεια της περιόδου 1946-1952 ένα δεύτερο μεγάλο κύμα Ελλήνων πηγαίνει στη Γαλλία, ενώ με την αποαποικιοποίηση της αφρικανικής ηπείρου πολλοί Έλληνες που ζούσαν σε χώρες όπως η Αίγυπτος μεταναστεύουν εκ νέου στη Γαλλία. Τα πρώτα χρόνια του ΄60 ένας μικρός αριθμός Ελλήνων φθάνει στη χώρα για να εργαστεί στις μεγάλες βιομηχανίες, ενώ κατά την ελληνική Δικτατορία πολλοί ήταν οι διανοούμενοι που βρήκαν καταφύγιο και πεδίο ελευθερίας για αντιδικτατορική δράση σ΄ αυτή.

Στη δεύτερη περίοδο της Κοινότητας αναφέρεται ανταπόκριση του Π. Φρυδά στην αλεξανδρινή εφημερίδα ¨Ταχυδρόμος¨ που είδε το τυπογραφικό φως στις 14/2/1948, την οποία και αναδημοσιεύουμε ως σχετικό ιστορικό τεκμήριο μιας ακόμη παροικίας του Απόδημου Ελληνισμού :

¨Όσο κι αν φανή περίεργο, η Ελληνική Παροικία του Παρισιού, παρά τη μακροχρόνια ιστορία της, τον σημαντικό αριθμό των μελών της και την φανερή ανάγκη που εδοκίμαζε πάντα για μια συστηματικώτερη οργάνωση της, δεν κατόρθωσε ν΄ αποκτήση την Κοινότητα της παρά μόλις τα 1945.

Όλα τα χρόνια που προηγήθηκαν, οι Έλληνες του Παρισιού έμεναν διασκορπισμένοι στην απέραντη αυτή πόλη, χωρίς κανένα συνδετικό κρίκο και στερημένοι από το νομικό εκείνο πρόσωπο που θα μπορούσε να τους αντιπροσωπεύση στις Γαλλικές Αρχές, κάθε φορά που παρουσιαζόταν η ανάγκη. Υπήρχαν βέβαια πάντοτε διάφορα επαγγελματικά Σωματεία και μερικοί Σύλλογοι, αλλά η δράσις τους περιωριζόταν στην εξυπηρέτηση των μελών τους και δεν έπαιρνε ποτέ παροικιακό χαρακτήρα.

Η ιδέα λοιπόν της ιδρύσεως μιας Κοινότητος, που υπήρχε διάχυτη και που είχε γίνει τόσες φορές θέμα ατελείωτων συζητήσεων, ήταν μια επιτακτική ανάγκη. Ποτέ οι Έλληνες του Παρισιού δεν ένοιωσαν τόσο την έλλειψιν της Κοινότητος τους, όσο τις μέρες που ακολούθησαν την απελευθέρωση. Τότε, ο έγκριτός δικηγόρος κ. Σ. Οικονόμου, ένας από τους παλαιοτέρους Έλληνες του Παρισιού και βαθύς γνώστης των παροικιακών προβλημάτων, Πρόεδρος ή σύμβουλος σε πολλές ελληνικές οργανώσεις και γνωστός στους επισήμους γαλλικούς κύκλους, αναλαμβάνει μαζί με μερικούς άλλους την πραγματοποίηση αυτού του έργου.

Συντάσσεται το Καταστατικό σύμφωνα με τις τελευταίες νομοθεσίες και με πνεύμα δημοκρατικό. Μία από τις καινοτομίες του είναι το άρθρο που καθορίζει ότι οι Πρόεδροι των διαφόρων ελληνικών σωματείων ¨παρακάθηνται αυτοδικαίως εις τα συνεδριάσεις της Κοινοτικής Επιτροπής¨. Καλείται Γενική Συνέλευσις, εκλέγεται ένα Διοικητικό Συμβούλιο, γίνονται τα σχετικά διαβήματα και με τη θερμή υποστήριξη του τότε Πρέσβεως κ. Αργυροπούλου επιτυγχάνεται η αναγνώρισις της Ελληνικής Κοινότητος Παρισίων από την Γαλλικήν Κυβέρνησιν.

Η Κοινότης θεωρητικώς αποτελείται από όλους τους Έλληνες του Παρισιού, τα γραμμένα όμως μέλη της ανέρχονται σε 1.500 περίπου. Διοικείται από ένα 18μελές Συμβούλιο που βοηθείται από τέσσερις ειδικές επιτροπές. Οι ιθύνοντες σήμερα την Κοινότητα είναι επίλεκτα μέλη της Παροικίας, που εργάζονται με πραγματικό ενθουσιασμό, ιδιαίτερα δε ο Γεν. Γραμματεύς κ. Ε. Νικολαΐδης που δείχνει μια αξιέπαινη δράση.

Η Κοινότης διατηρεί τρία σχολεία, από τα οποία τα δύο στεγάζονται στις Εκκλησίες του Αγίου Στεφάνου και των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, και όπου φοιτούν 300 περίπου μαθητές και μαθήτριες. Τα σχολεία αυτά είναι τριτάξια και λειτουργούν δύο φορές τη βδομάδα, δηλ. κάθε Πέμπτη και Σάββατο, ημέρες που τα γαλλικά σχολεία είναι κλειστά. Η Γαλλική Κυβέρνησις έδωκε την συγκατάθεση της να διδάσκωνται τα νέα ελληνικά σε 3-4 Γαλλικά Λύκεια σα βοηθητική γλώσσα, μα αυτό δεν είναι αρκετό για να λυθή το ζωτικό αυτό πρόβλημα που παρουσιάζει η εκμάθηση της γλώσσας μας από τα Ελληνόπουλα.

Η Κοινότης λοιπόν, δείχνοντας ιδιαίτερη προσοχή σ΄ αυτό το ζήτημα, κι αφιερώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητος της για την καλλίτερη λύση του, προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες στον Ελληνισμό του Παρισιού. Οι δυσκολίες όμως που συναντά δεν είναι λίγες. Σχολικά βιβλία δεν υπάρχουν και το διδακτικό προσωπικό κοστίζει πολλά ! Γιατί πρέπει να σημειωθή ότι η Κοινότης δεν διαθέτει κανένα κεφάλαιο. Νεογέννητη ακόμα, δεν έχει την απαραίτητη οικονομική δύναμη και για την ώρα οι μόνοι της πόροι είναι, εκτός από τις συνδρομές των μελών, οι διάφορες δωρεές των ομογενών, κι οι προσφορές των ελληνικών σωματείων, που ανέλαβαν να της παραχωρούν το 10% από τις εισπράξεις των χορών ή άλλων εορτών που διοργανώνουν.

Περιμένει λοιπόν πάντα το μεγάλο δωρητή που θα της δώση την τόσο αναγκαία οικονομικήν ευεξίαν. Έχει ήδη ένα ωραίο και μεγάλο σχέδιο που θα σταθή σταθμός στην ιστορία της Ελληνικής Παροικίας του Παρισιού, αν κατορθώση μια μέρα να το πραγματοποιήση. Αυτό είναι το ¨Ελληνικό Σπίτι¨. Ένα κτίριο που θα στεγάση όλα τα ελληνικά σωματεία, τα σχολεία και που θα περιλαμβάνη αναγνωστήριο και βιβλιοθήκη με ελληνικά περιοδικά και βιβλία. Σε μια του πτέρυγα θα μεταφερθή η εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που βρίσκεται τώρα σε ένα διαμέρισμα μιας λαϊκής συνοικίας. Θα γίνει δηλ. ο τόπος συγκεντρώσεως των Ελλήνων του Παρισιού, που με το διασκορπισμό τους στη μεγάλη αυτή πόλη  έχουνε χάσει κάθε επαφή μεταξύ τους και κάθε πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης.

Η σημασία του ¨Ελληνικού Σπιτιού¨ είναι τεράστια, όταν μάλιστα λάβη κανείς υπ΄ όψι του τον αφομοιωτικό κίνδυνο που διατρέχει εδώ ο Ελληνισμός και τη χαλαρότητα των δεσμών του που προκάλεσαν οι συνθήκες της παρισινής ζωής.

Αλλά αυτό είναι ένα πλατύ κι ενδιαφέρον θέμα, που θα άξιζε ν΄ απασχολήση μια ιδιαίτερη ανταπόκριση¨.

Σήμερα η Ελληνική Κοινότητα Παρισιού και Περιχώρων, που στεγάζεται στη οδό Mesnil 9, περιλαμβάνει περίπου 2.000 οικογένειες. Μέλη της είναι Έλληνες και ελληνικής καταγωγής Γάλλοι και ένας απ΄ τους στόχους της είναι να φέρει πιο κοντά της τους δεύτερους, που αν και δεν μιλούν την ελληνική γλώσσα, εντούτοις διατηρούν την επαφή τους με τον ελληνικό πολιτισμό. Η Κοινότητα προωθεί την ελληνο-γαλλική φιλία και οργανώνει σχολεία διδασκαλίας της ελληνικής για τα ανήλικα μέλη της, καθώς και για τους ενήλικους εκείνους που θέλουν να τη μάθουν. Εκδίδει τριμηνιαίο Δελτίο, ενώ διοργανώνει εκθέσεις, σεμινάρια και προβολές ταινιών, έτσι ώστε οι Έλληνες καλλιτέχνες να γίνουν γνωστοί στο γαλλικό κοινό.

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ